ตำนานพระธาตุดอยมอญจิ่ง
(แหล่งที่มา : พระภิกษุ พระธาตุดอยมอญจิ่ง เรียบเรียงโดย เว็บแดนนิพพาน ดอทคอม)
พระธาตุดอยมอญจิ่ง เป็นพระธาตุเก่าแก่ อายุ ๑,๐๐๐ กว่าปี บูรณะโดยคนเฒ่าคนแก่มาหลายชั่วอายุคน เทวดาได้มาเข้าฝันพ่อศีลตอถึงที่ตั้งหินองค์พระธาตุเก่า และถูกค้นพบโดยพ่อศีลปี ต่อมาทางวัดและผู้มีจิตศรัทธาร่วมกันสร้างองค์พระธาตุเจดีย์สีทองครอบหินพระธาตุองค์เดิมไว้ดั่งเห็นได้ในปัจจุบัน เพื่อน้อมถวายเป็นพุทธบุูชา พระธาตุเจดีย์สร้างแล้วเสร็จเมื่อปีพ.ศ.๒๕๕๐ ปัจจุบันพระธาตุดอยมอญจิ่งมีพระภิกษุไทใหญ่จำพรรษาอยู่ และได้สร้างเสนาสนะขึ้นหลายหลังเพื่อใช้ประกอบกิจทางพระพุทธศาสนา โดยมีสถาปัตยกรรมรูปทรงแบบไทใหญ่
ส่วนชื่อพระธาตุดอยมอญจิ่ง ตั้งตามชื่อพระนางมอญจิ่ง สันนิษฐานว่าเป็นผู้สร้างพระธาตุดอยมอญจิ่ง ซึ่งตามคำบอกเล่าของคนโบราณบอกว่า พระนางมอญจิ่งเป็นลูกของพญาโคสุภราจารย์ ตามตำนานกล่าวว่า พญาโคได้เดินทางมาจากป่าหิมพานต์มาเที่ยวเมืองมนุษย์ ที่เมืองอุตรนคร และพญาโคได้กินผลไม้ชนิดหนึ่งและระหว่างกินผลไม้ผลไม้ได้หลุดออกจากปากตกลำธารไป
ในขณะนั้นมีแม่นางคนหนึ่งเห็นผลไม้ลอยมาจากลำธาร ก็เลยเก็บผลไม้มากิน ผลไม้มีรสชาติหวานมันอร่อยมาก กินแล้วรู้สึกเย็นเนื้อเย็นตัว แล้วไม่นานหลังจากกินผลไม้ก็เกิดตั้งครรภ์ และได้คลอดเป็นเด็กผู้หญิง ชาวบ้านเมื่อเห็นพระนางมอญจิ่ง ก็เล่าต่อๆ กันไปว่า เป็นลูกไม่มีพ่อ เมื่อพระนางมอญจิ่งอายุ ๑๓ ปี ก็เลยถามแม่ว่า พ่อคือใคร แม่ก็บอกพระนางมอญจิ่งว่าหลังจากแม่กินผลไม้ที่เก็บจากลำธารก็เกิดตั้งครรภ์ขึ้นมา
ต่อมาคนเฒ่าคนแก่เล่าว่า พระนางมอญจิ่งตามหาพ่อมาถึงบ้านนาหวาย จนมาเจอรอยเท้าพ่อโคที่บ้านห้วยเป้าและเดินทางต่อมาถึงบ้านทุ่งข้าวพวง ข่าวรู้ไปถึงเทวดาว่าพระนางมอญจิ่งกำลังตามหาพ่ออยู่ เทวดาจึงเสกมนต์ให้พญาโคไม่มีเรี่ยวแรงออกไปหาอาหารตามเวลาปกติ จึงให้บริวารออกไปหาอาหารแทน จนพระนางมอญจิ่งก็มาเจอพญาโคนอนอยู่ พญาโคเมื่อเจอพระนางมอญจิ่งก็ถามว่า พระนางเป็นใคร มาทำอะไรแถวนี้ พระนางก็ตอบพญาโคว่า มาตามหาพ่อ พญาโคก็ถามพระนางต่อว่า พ่อเป็นใคร พระนางก็เล่าเหตุการณ์ที่แม่ได้กินผลไม้และตั้งครรภ์ขึ้นมาไม่ทราบสาเหตุ
พญาโคก็อธิษฐานว่า ถ้าเกิดพระนางมอญจิ่งเป็นลูกพญาโคจริง ก็ขอให้น้ำนมออกจากเขาตกใส่ปากพระนางมอญจิ่ง ส่วนพระนางมอญจิ่งก็อธิษฐานเช่นกันว่า ถ้าพญาโคเป็นพ่อจริงก็ขอให้ข้าวตอกดอกไม้ตกไปที่ศีรษะพญาโค หลังจากอธิษฐาน เสร็จก็เกิดเหตุการณ์ดั่งคำอธิษฐานทุกประการ ต่อมาบริวารก็กลับมาจากหาอาหาร พญาโคก็บอกบริวารว่า พระนางมอญจิ่งเป็นลูกของพญาโค ห้ามทำลายพระนางมอญจิ่ง และบริวารก็ตกลงกันว่าจะสร้างเรือนให้พระนางมอญจิ่งอยู่อาศัย โคบริวารทั้งหลายก็ถอดเอาเขาโคออกสร้างเป็นเรือนให้พระนางมอญจิ่งอยู่ ชาวบ้านสมัยก่อนจึงตั้งชื่อหมู่บ้านตามเหตุการณ์นี้ว่า ทุ่งเขาพวง ปัจจุบันเพี้ยนเป็น ทุ่งข้าวพวง 
