พระบรมธาตุเจดีย์ (พระธาตุม่อนหินขาว)
ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เป็นพระธาตุเจดีย์ที่พระครูบาเจ้าศรีวิชัย (นักบุญแห่งล้านนาไทย) ได้เคยมาบูรณปฏิสังขรณ์ไว้ ในคราวที่ท่านมาบูรณปฏิสังขรณ์ปูชนียสถานในจังหวัดพะเยา พ.ศ.๒๔๖๖ 
คำนมัสการพระบรมธาตุเจดีย์
(ว่านะโม ๓ จบ) วันทามิ เจติยัง สัพพัง สัพพัฏฐาเนสุ ปะติฏฐิตา สะรีระธาตุโย เกศาธาตุโย อะระหันตา ธาตุโย เจติยัง คันทะกุฏิง จะตุละสี ติสสะหัสเส ธัมมักขันเธ สัพเพสัง ปาทะเจติยัง อะหังวันทามิ ธาตุโย อะหังวันทามิ ทุระโส อะหังวันทามิ สัพพะทา อะหังวันทามิ สิระสาฯ
ตำนานพระธาตุม่อนหินขาว
ในยุคสมัยที่เชียงแสนเจริญรุ่งเรือง เมืองลอเป็นอีกเมืองหนึ่งที่สำคัญและเจริญรุ่งเรืองอีกเมืองหนึ่ง ครั้งนั้นที่เมืองลอได้สร้างพระธาตุเจดีย์องค์ใหญ่ขึ้น (ไม่ทราบปี พ.ศ.) ครั้งนั้นเจ้าเมืองต่างๆ ที่เป็นมิตรต่อเมืองลอได้นำเครื่องบรรณาการไปให้เจ้าผู้ครองเมืองลอ และได้มีเจ้าเมืองหนึ่งซึ่งไม่ทราบชื่อผู้ครองเมืองนี้เป็นผู้หญิง ได้นำพระพุทธรูปทองคำ ฉัตรทองคำ ฆ้องทองคำ และของมีค่าอีกจำนวนมาก เพื่อจะไปบรรจุในองค์พระธาตุที่เมืองลอ
แต่พอเดินทางมาถึงเชิงดอยพระธาตุม่อนหินขาวในปัจจุบัน ได้ทราบว่าทางเมืองลอได้เกิดสงครามรบกับพม่า พระองค์พร้อมกับทหารและบริวาร จึงได้นำพระพุทธรูปทองคำ ฉัตรทองคำ ฆ้องทองคำ และของมีค่าทั้งหมดฝังไว้ในถ้ำ พระองค์ทำศิลาจารึกไว้ ๒ หลัก ปักไว้ตรงกลางถ้ำ และให้ทหารตั้งปืนใหญ่ไว้ตรงหน้าถ้ำลั่นไกยนต์ไว้ มีพญานาคเฝ้ารักษาสมบัติภายในถ้ำ และพระองค์พร้อมทหารบริวารได้ร่วมกันสร้างพระธาตุไว้บนดอย เมื่อสร้างพระธาตุเสร็จ พระองค์ก็พาทหารไปช่วยเจ้าเมืองลอรบกับพม่า
กาลเวลาผ่านไป พระธาตุม่อนหินขาวได้รกร้างเป็นเวลาหลายร้อยปี สิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายที่รักษาสมบัติเกรงจะมีคนใจบาปเข้ามาขุดเอาของมีค่า จึงปิดปากถ้ำ
ลุล่วงมาถึง ปีพุทธศักราช ๒๔๖๖ พระครูบาเจ้าศรีวิชัย นักบุญแห่งล้านนาไทย ได้มาบูรณปฏิสังขรณ์ปูชนียสถานในจังหวัดพะเยา ๑๓ แห่ง ด้วยกันคือ
๑. วัดศรีโคมคำ (วัดพระเจ้าตนหลวง) ม.๑ ต.เวียง อ.เมือง จ.พะเยา
๒. วัดพระธาตุจอมทอง ม.๑๗ ต.บ้านต๋อม อ.เมือง จ.พะเยา
๓. วัดพระธาตุดอยน้อย ม.๑๑ ต.จำป่าหวาย อ.เมือง จ.พะเยา
๔. วัดพระธาตุภูขวาง ม.๖ ต.แม่นาเรือ อ.เมือง จ.พะเยา
๕. วัดศรีบุญเรือง ม.๖ ต.เชียงบาน อ.เชียงคำ จ.พะเยา
๖. วัดเชียงบาน ม.๓ ต.เชียงบาน อ.เชียงคำ จ.พะเยา
๗. วัดพระธาตุจอมไคร้ ม.๑๐ ต.ห้วยลาน อ.ดอกคำใต้ จ.พะเยา
๘. พระธาตุม่อนหินขาว ม.๘ ต.ทุ่งรวงทอง อ.จุน จ.พะเยา
๙. วัดลี ม.๒ ต.เวียง อ.เมือง จ.พะเยา
๑๐. วัดพระธาตุขิงแกง ม.๑๑ ต.จุน อ.จุน จ.พะเยา
๑๑. วัดพระธาตุแจ่โห้ว ม.๑๕ ต.บ้านถ้ำ อ.ดอกคำใต้ จ.พะเยา
๑๒. วัดพระธาตุปูปอ ม.๙ ต.ดงเจน อ.ภูกามยาว จ.พะเยา
๑๓. วัดพระธาตุภูขวาง ม.๑ ต.ห้วยแก้ว อ.ภูกามยาว จ.พะเยา
ต่อจากนั้นพระธาตุม่อนหินขาวได้รกร้างมาอีก ๔๙ ปี ต่อมาเมื่อปีพุทธศักราช ๒๕๑๕ หลวงพ่อคำปัน (ไม่ทราบฉายา) ได้นำชาวบ้านบูรณะพระธาตุแล้วเสร็จ ๑ องค์ บูรณะเสร็จเมื่อ ปีพุทธศักราช ๒๕๑๗
ต่อมาปีพุทธศักราช ๒๕๑๘ หลวงพ่อครองศิลป์ ได้สร้างบันไดขึ้นพระธาตุ จากนั้นพระธาตุม่อนหินขาวได้รกร้างอีกครั้ง
จนกระทั่งปีพุทธศักราช ๒๕๔๕ พระสายฝน คนชลีโล กับ พระจรัญ ญาณวิโร ได้จาริกธุดงค์มาจากสำนักสงฆ์ถ้ำหินเทอง ตำบลโกรกพระ อำเภอโกรกพระ จังหวัดนครสวรรค์ เมื่อมาถึงวัดห้วยไคร้ ได้ขออนุญาตพระอาจารย์บุญส่ง จนฺทวโร เจ้าอาวาสวัดห้วยไคร้ในขณะนั้น เพื่อมาปฏิบัติธรรมและดูแลอุปัฏฐากพระธาตุม่อนหินขาวแห่งนี้ เมื่อวันที่ ๙ เดือนมกราคม พุทธศักราช ๒๕๔๕ จนถึงปัจจุบัน
สภาพปัจจุบันพระธาตุม่อนหินขาว ได้ทำการบูรณะและก่อสร้างเจดีย์ครบ ๕ องค์ ในปีพุทธศักราช ๒๕๕๐ และมีงานประเพณีสรงน้ำพระธาตุ ในวันวิสาขบูชา เดือน ๘ เหนือ (เดือน ๖ ใต้ หรือเดือนพฤษภาคม) เป็นประจำทุกปี สนับสนุนโดยองค์การบริหารส่วนตำบลทุ่งรวงทอง อำเภอจุน จังหวัดพะเยา
----------------------
(แหล่งอ้างอิงข้อมูล : เทศบาลตำบลทุ่งรวงทอง. ประวัติความเป็นมาของพระธาตุม่อนหินขาว. (ออนไลน์). เข้าถึงได้จาก : https://www.thungruangthong.go.th/tambon/travel/content/396 (วันที่ค้นข้อมูล : ๖ พฤศจิกายน ๒๕๕๔) และพระอานันท์ พุทธธัมโม รวบรวมและเรียบเรียง. (๒๕๕๖, ๑๑ มิถุนายน). หนังสือประวัติของพระครูบาเจ้าศรีวิชัย นักบุญแห่งลานนาไทย วัดบ้านปาง ตำบลศรีวิชัย อำเภอลี้ จังหวัดลำพูน, หน้า ๒๐๗.)
ประวัติพระธาตุม่อนหินขาว
พระธาตุม่อนหินขาว ตั้งอยู่ที่บ้านห้วยไคร้ หมู่ที่ ๘ ตำบลทุ่งรวงทอง อำเภอจุน จังหวัดพะเยา เดิมเป็นซากเจดีย์ร้าง จำนวน ๕ องค์ อยู่บนภูเขาโทน (ดอยสูงลูกเดียว) หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า ดอยโตน เนื่องจากหินบนภูเขานี้มีสีขาว จึงเรียกว่า ม่อนหินขาว (ม่อน เป็นลักษณะนามของภูเขาในภาษาล้านนา)
อย่างไรก็ตามซากเจดีย์ดังกล่าว รกร้างมานานหลายร้อยปี จึงถูกเถาวัลย์ วัชพืช และรากไม้ปกคลุมอยู่ ชาวบ้านให้ความเคารพ เชื่อว่าเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ ไม่กล้าบุกรุกหรือทำลาย บ้างก็เชื่อว่าเจ้าที่แรง มีอาถรรพ์ ผีดุ แต่ก็มีเหตุอัศจรรย์ คือ ในคืนวันพระที่สำคัญทางพระพุทธศาสนา ชาวบ้านมักจะเห็นลูกแก้วลอยขึ้นที่บนพระธาตุ แล้วก็ลอยไปยังซากเจดีย์ หรือวัดร้าง ซึ่งมีอยู่จำนวนมากในบริเวณเวียงลอ (เดิมเป็นตำบลลอ)
เมื่อวันที่ ๒๖ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๔๘ ได้พบวัตถุโบราณ เช่น พระพุทธรูป หน้าตัก ๓ นิ้ว ๒ องค์ พระยอดขุนพลเมืองพะเยา พระหยกขาว ๒ องค์ สมดังคำขวัญของตำบลทุ่งรวงทองว่า
พระธาตุม่อนหินขาวเป็นสง่า น้ำพริกข่ารสดี
ประเพณีงดงาม ลือนามข้าวหอมมะลิ
----------------------
(แหล่งอ้างอิงข้อมูล : ป้ายประวัติพระธาตุม่อนหินขาว)
ซุ้มพระพุทธรูป พระบรมธาตุเจดีย์ (พระธาตุม่อนหินขาว)
รอยพระพุทธบาทจำลอง ณ พระธาตุม่อนหินขาว
