องค์พระมหาธาตุเจดีย์ วัดมหาธาตุ
เป็นพระเจดีย์ก่ออิฐถือปูน ซึ่งปรากฏเหลือเพียงส่วนฐานรูปสี่เหลี่ยมสูงซ้อนกันหลายชั้นเป็นประธานของวัด หันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีบันไดขึ้นทางทิศตะวันออก ล้อมรอบด้วยระเบียงคด ซึ่งมีร่องรอยการก่อสร้างขยายออกไปล้อมพระวิหารทางด้านทิศเหนือ กรมศิลปากรขึ้นทะเบียนเป็นโบราณวัตถุแห่งชาติ เมื่อปีพุทธศักราช ๒๔๗๘
จากพระราชวินิจฉัยวัดมหาธาตุ ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ทรงมีลายพระหัตถ์บันทึกไว้ เมื่อวันที่ ๘ ตุลาคม รัตนโกสินทรศก ๑๒๐ (พ.ศ.๒๔๔๔) มีใจความตอนหนึ่งว่า องค์พระมหาธาตุ ฐานรูปสี่เหลี่ยมซ้อนกันเป็นชั้นๆ ที่จะเป็นยอดเล็กยอดน้อย ไม่ใช่ปรางค์
ประวัติองค์พระมหาธาตุเจดีย์ วัดมหาธาตุ
องค์พระมหาธาตุเจดีย์ วัดมหาธาตุ ตั้งอยู่ในกำแพงสี่เหลี่ยม ล้อมรอบด้วยระเบียงคด มีบันไดขึ้นทางทิศตะวันออก ด้านหลังอุโบสถ พระเจดีย์ส่วนใหญ่พังทลายลงไปมาก จนไม่สามารถมองเห็นสภาพอันแท้จริงว่า มีลักษณะเป็นอย่างไร มีแบบอย่างที่ไหนบ้าง
ระเบียงคดรอบองค์พระธาตุนั้น ทิศตะวันตกยาว ๖๖ เมตร ทิศเหนือยาว ๔๑ เมตร ทิศตะวันออกยาว ๖๖ เมตร ทิศใต้ยาว ๔๑ เมตร ระเบียงคดทั้งสี่ทิศ ตรงมุมจะมีพระพุทธรูปปูนปั้น ๒ องค์ ขนาดพระเพลา ๑.๘๐ เมตร ทั้งสี่มุม ที่เห็นอยู่ในปัจจุบัน มุมด้านทิศใต้ ๑ องค์ สภาพชำรุด มุมด้านทิศเหนือ ๑ องค์ มุมด้านทิศตะวันออก ๒ องค์ บูรณะเมื่อปีพุทธศักราช ๒๔๗๐ ตามแนวระเบียงคด มีพระพุทธรูปปูนปั้น ขนาดพระเพลา ๑.๑๕ เมตร เรียงเป็นแถว พระชานุแทบจะติดกันตลอดแนวระเบียงคดทั้งสี่ด้าน
องค์พระมหาธาตุในสมัยก่อน คงเป็นบุญสถานศูนย์รวมจิตใจของชาวเมืองสรรค์ เปิดให้ประชาชนขึ้นนมัสการพระพุทธรูปบนองค์พระมหาธาตุ เวลามีงานเทศกาล จะมีการปิดทองพระ บูชาองค์พระมหาธาตุ จากหลักฐานการขุดพบราวเทียน หรือราวปักเทียน ขนาดยาว ๒.๓๐ เมตร ใกล้ฐานองค์พระมหาธาตุด้านทิศเหนือ (ราวปักเทียนปัจจุบันเก็บรักษาไว้ในพิพิธภัณฑ์หลวงพ่อพระปลัดฉ่อง)
----------------------
(แหล่งอ้างอิงข้อมูล : เอกสารประวัติวัดมหาธาตุ ภายในวิหารหลวงพ่อหลักเมือง วัดมหาธาตุ)
พระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัย ๑ องค์ และชิ้นส่วนพระพุทธรูปปูนปั้น ประดิษฐานอยู่ระเบียงคดมุมด้านทิศเหนือ องค์พระมหาธาตุเจดีย์ วัดมหาธาตุ
พระพุทธรูปปูนปั้น ๑ องค์ สภาพชำรุด ประดิษฐานอยู่ระเบียงคดมุมด้านทิศใต้ องค์พระมหาธาตุเจดีย์ วัดมหาธาตุ
พระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัย ๓ องค์ และชิ้นส่วนพระพุทธรูปปูนปั้น ประดิษฐานอยู่ระเบียงคดมุมด้านทิศตะวันออก องค์พระมหาธาตุเจดีย์ วัดมหาธาตุ
ชิ้นส่วนพระพุทธรูปปูนปั้น สภาพชำรุด เดิมเป็นพระพุทธรูปปูนปั้น ขนาดพระเพลา ๑.๑๕ เมตร ประดิษฐานเรียงเป็นแถว พระชานุแทบจะติดกันตลอดแนวระเบียงคดทั้งสี่ด้าน องค์พระมหาธาตุเจดีย์ วัดมหาธาตุ