ประวัติโดยสังเขปของพระธาตุดอยผาปูน (พระธาตุอุโมงค์เสตังขมณี)
พระธาตุดอยผาปูน ลักษณะเป็นดอยโดดเด่นอยู่ลูกเดียว สัณฐานเป็นรูปตัวแอลยาวรี เป็นทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ความสูงจากถนน ๓๕ เมตรเศษ บนยอดดอยเป็นภูผาสีขาวนวลสลับซับซ้อน ด้านทิศตะวันออกเป็นหน้าผาสูงชัน เชิงดอยเป็นเนินสูงและที่ราบ ส่วนมากเป็นป่าละเมาะ ป่าโป่งมีไม้เล็กๆ ขึ้น ส่วนมากเป็นไม้มีหนามเป็นเครือยาว มีกระโดงต้นสักอยู่บ้าง กลายเป็นตอน้อยใหญ่อยู่เป็นอันมาก คิดว่าสมัยก่อนคงเป็นป่าไม้สักที่อุดมสมบูรณ์มาก
ธรรมชาติได้ประธานสรรค์สร้างไว้ครบครันสวยตระการตาหลากหลาย เช่น มีหน้าผาที่สวยงาม มีถ้ำมากถึง ๙ ถ้ำ มีบ่อน้ำ ๓ พี่น้อง มีภูผาเป็นสันฐานรูปสัตว์ต่างๆ ผิวเนื้อดินดำเทา เป็นรูปควายนอนคว่ำ-ช้างนอนตะแคงและอื่นๆ อีกมากมายก่ายกอง เป็นบริเวณกว้างมาก และใกล้บริเวณนี้ยังมีก้อนหินใหญ่มีรอยตีนหมา (สุนัข) มากรอย
ดอยผาปูนมีความสำคัญทางด้านศาสนา คือ พระสถูปเจดีย์และรอยพระบาทข้างซ้ายเหยียบก้อนหินผา ทางส้นเท้าลึกลงไปในหิน ๖๐ เซนติเมตร กว้าง ๗๕ เซนติเมตร ยาว ๑๓๐ เซนติเมตร ด้านปลายเท้าลึก ๕ เซนติเมตร รอยนิ้วไม่ชัด ฝ่าเท้าเรียบ กึ่งกลางตรงส้นเท้าลึกเป็นรูปวงรียาวตามเท้า ศรัทธาบ้านหลุกและหลายหมู่บ้านขึ้นไปสรงน้ำรอยพระบาทเป็นประจำทุกปีตั้งแต่สมัยปู่ย่าตาทวด
ส่วนความงามของถ้ำนั้นล้ำลึกที่จะพรรณนาได้ต้องพิสูจน์ดูเอง ความลึกของถ้ำแต่ละชั้นตั้งแต่ ๗-๒๕ เมตร รวมความลึกทั้งสิ้นประมาณ ๖๐ เมตร ทางลงถ้ำจากบนดอยลงไปไม่เหมือนถ้ำอื่นทั่วไป ขณะนี้ทำบันไดชั่วคราวไว้หลายถ้ำและมีบันไดเหล็กเดินวนลงได้สะดวกมากและติดตั้งไฟฟ้าแสงสว่างถ้ำเดียวอยู่
พระธาตุดอยผาปูนนี้อยู่ในความดูแลของวัดบ้านหลุก ซึ่งมีพระอธิการก๋องคำ ชินวังโส เจ้าอาวาสและคณะศรัทธาชุมชนบ้านหลุกทุกๆ คน
ดอยผาปูนแห่งนี้ เป็นการสืบเนื่องมาจากความดำริของหลวงพ่อเมือง หรือพระครูอุดมเวชวรคูณ อดีตเจ้าอาวาสวัดท่าแหน และหลวงพ่อคำปัน อริโย ร่วมกับศรัทธาบ้านหลุกและศรัทธาใกล้ไกลทำการก่อสร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ.๒๕๐๔ แล้วเสร็จทำบุญฉลอง กำหนดวันเวลานานถึง ๓๖ ปีแล้ว และเมื่อปลายปี ๒๕๓๙ ถือเป็นปีแห่งความก้าวหน้า ปีแห่งการพัฒนาดอยผาปูน ให้เจริญรุ่งเรืองอุดหนุนค้ำจุนในพุทธศาสนาของพระศาสดาสืบไป งานประเพณีสรงน้ำพระธาตุรอยพระบาท วันขึ้นแปดค่ำ เดือนแปดเหนือ
จุดธูปเทียน ถวายดอกบัว ลูกแก้วจักรพรรดิ เป็นพุทธบูชา ธรรมบูชา สังฆบูชา และขอโมทนาบุญกับผู้สร้าง ผู้บูรณะ หรือผู้ที่เกี่ยวข้องในบุญกุศล ณ สถานที่แห่งนี้ทั้งหมดทั้งมวลตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันและอนาคต และตั้งจิตอธิษฐานเพื่อให้ ณ สถานที่แห่งนี้เป็นที่ตั้งอยู่คู่กับพระพุทธศาสนาสืบต่อไปจน ๕๐๐๐ ปี ค่ะ สาธุ สาธุ สาธุ 
เดี๋ยวเรามากราบนมัสการพระธาตุดอยผาปูน สำนักสงฆ์พระธาตุดอยผาปูน พร้อมกันเลยนะคะ
(กล่าวนะโม ๓ จบ) โกเสยยะ ธชัคคะ ปัพพะเตสัตตะ มะโนธัมเม พุทธะเกศาธาตุ ปะดิษฐิตา อะหัง วันทามิ สัพพะทา อะหัง วันทามิ ธาตุโย อะหัง วันทามิ สัพพะโส
ข้าพเจ้าขอถึงซึ่งพระพุทธ พระธรรม และพระอริยสงฆ์เป็นที่พึ่ง ข้าพเจ้าขอกราบนอบน้อม บูชาพระคุณขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ผู้ทรงเสียสละสั่งสมบารมีนับชาติมิถ้วน ตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ ประกาศธรรมนำเวไนยสัตว์ออกจากสังสารวัฏ พร้อมกราบพระธรรม และพระอริยสงฆ์ ขอตั้งสัจจะอธิษฐานด้วยอานิสงส์ผลแห่งบุญนี้ จงเป็นปัจจัยให้ได้ถึงซึ่งพระนิพพาน แม้ต้องเกิดในทิพย์จุติใดๆ ขอเกิดภายใต้ร่มเงาพระพุทธศาสนา ได้พบสัตบุรุษผู้รู้ธรรมอันประเสริฐมีกรรมสัมพันธ์ที่ดี ได้เกิดท่ามกลางกัลยาณมิตร ห่างไกลจากพาล มีโอกาสฟังธรรมประพฤติธรรม จนเป็นปัจจัยให้เจริญด้วยสติและปัญญาญาณ ตามส่งชาตินี้และชาติต่อๆไป จนถึงพระนิพพานในกาลอันควรเทอญ กรรมใดๆ ที่ล่วงเกินต่อพระพุทธ พระธรรม พระอริยสงฆ์ และสรรพสัตว์ทั้งหลายในอดีตชาติก็ตามปัจจุบันชาติก็ตาม กราบขออโหสิกรรมทั้งหมดทั้งสิ้น ขออุทิศกุศลผลบุญให้แก่ท่านผู้มีพระคุณ ญาติพี่น้อง เจ้ากรรมนายเวร ตลอดจนท่านที่ขวนขวายในกิจที่ชอบในการดำรงรักษาไว้ซึ่งประเทศชาติ พระพุทธศาสนา และองค์พระมหากษัตริย์ทั้งที่เป็นมนุษย์และอมนุษย์ ขอให้ท่านทั้งหลายดังกล่าวนามมานั้นจงประสบแต่ความดี ปราศจากความทุกข์และมีแต่ความสุขฯ ทั่วกันทุกท่านเทอญ
